Foto: Een houten waterput, gevonden in de Horzak.

Beroemd in Nederland: archeologie in Oss
Misschien is het niet bij iedereen bekend, maar naast de bekende beelden die met betrekking tot Oss de ronde doen, zoals de rookworsten, de SP en ook nog steeds de vermeende criminaliteit, is Oss binnen een wat kleinere groep ook bekend om de vele archeologische vondsten die in Oss gedaan zijn. Het meest bekend zijn waarschijnlijk wel de urn en het zwaard van de 'Vorst van Oss', die in 1933 gevonden zijn bij de plek die nu bekend staat als het Vorstengraf (aan de Brierstraat, bij de fietstunnel onder de A59). Daar staat nu een mooi monument met uitgebreide informatie.

Foto: Het monument bij het Vorstengraf.

Gunstige ligging op zand en klei
Oss neemt een bijzondere plek in binnen de Nederlandse archeologie. Dit komt onder andere door de grote schaal waarop onderzoek gedaan is. Sinds de eerste opgraving door de Faculteit der Archeologie van de Universiteit Leiden in de wijk Ussen in 1976, is er ieder jaar wel ergens een paar maanden lang een opgraving. Studenten Archeologie leren hier onder deskundige begeleiding de praktische kant van het vak. Dit heeft een enorme hoeveelheid gegevens opgeleverd. Oss is rijk aan vondsten én wordt al sinds lange tijd bewoond. Dit heeft te maken met de gunstige ligging ten opzichte van de Maas en doordat Oss op de grens van zand- en kleigrond ligt. Op zandgronden is het goed wonen en het is gemakkelijk bewerkbare grond voor de akkers. Kleigrond is vruchtbaar, hierop kan het vee grazen, er groeit riet voor de daken van huizen en de klei kan gebruikt worden voor bijvoorbeeld het maken van potten en andere voorwerpen. De Maas was een belangrijke handels- en transportroute. Het huidige Ossermeer is een overblijfsel van een oude Maasarm uit de ijzertijd en Romeinse tijd; de Maas lag dus vroeger veel dichterbij dan nu.

Foto: Meetapparatuur waar de archeologen gebruik van maken.

Verleden en toekomst
Tegenwoordig moet er archeologisch onderzoek gedaan worden als er bijvoorbeeld ergens een nieuwbouwwijk verrijst. Want als die huizen er eenmaal staan, kun je niet gemakkelijk meer bij de grond komen om daar onderzoek naar het verleden te doen. Dit was ook het geval bij de nieuwbouwwijk Horzak. Maar liefst tien jaar lang, tussen 1997 en 2008, is hier door de Universiteit Leiden uitgebreid archeologisch onderzoek uitgevoerd. Daaruit bleek dat dit gebied al vroeg bewoond werd, al in de brons- en ijzertijd. Ook uit de Romeinse tijd en de Middeleeuwen zijn voorwerpen gevonden. Hierbij kun je denken aan bronzen kledingspelden uit de Romeinse tijd, sieraden, aardewerken gebruiksvoorwerpen als schalen en potjes, borden, maalstenen etc. Maar ook menselijke resten; er is een deel van een grafveld gevonden, waarin crematieresten gevonden zijn. En er worden niet alleen voorwerpen gevonden in de grond, maar ook 'sporen', verkleuringen in de grond. Daaraan kun je zien dat er bijvoorbeeld huizen, een waterput, greppels of een rij palen stonden. Archeologen kunnen op die manier onderzoeken hoe mensen in vroeger tijden leefden en woonden. De wijk de Horzak is dus niet alleen een gebied met nieuwe huizen en een toekomst voor de nieuwe bewoners, het is tegelijkertijd een gebied met een rijk verleden.

Tekst: Martine Eerelman.
Dit artikel is onder de rubriek "Uit het Stadsarchief" in november 2008 verschenen in de Regio Oss.