Foto: Het oude station van Oss.

De vraag "Waar zou Oss zijn zonder de trein?" is zo gek nog niet, want ruim 150 jaar geleden stond het nog helemaal niet vast dat er een spoorlijn door Oss zou komen. In 1846 hadden een aantal ondernemers - spoorlijnen waren toen nog private ondernemingen - toestemming gekregen om een spoorlijn aan te leggen van Arnhem via Nijmegen, Grave en Veghel naar Den Bosch. Maar het plan liep op niets uit; er waren te weinig geldschieters. De gemeenteraden van Nijmegen en 's-Hertogenbosch en ondernemer Johan van de Griendt lieten het daar niet bij zitten. Van de Griendt had al eerder de Maatschappij tot ontginning van de Peel opgericht; hij wist dus van aanpakken. Hij wilde een spoorlijn langs Oss en Ravenstein, omdat hij daar de meeste economische kansen zag. Maar het ministerie zag dat anders: zij wilden het spoor perse langs de vestingstad Grave.
Pas in 1871 kwam er weer schot in de zaak toen de Engelse ondernemer A. Brogden de Nederlandsche Zuid-Ooster Spoorwegmaatschappij (NZOSM) oprichtte. De gemeenten Oss en Ravenstein en de Osse handelsfamilie Jurgens, die flink had gelobbyd, namen aandelen. Deze lijn was wel gepland via Oss, maar de uitvoering was niet zonder problemen. Een lastig punt was de brug over de Beerse Maas. In de winter liet men geregeld de Maas bij Beers (gemeente Cuijk) overstromen om dijkdoorbraken te voorkomen; de route die het water nam tussen Ravenstein en Berghem heette de Beerse of Groene Maas. Deze waterstroom vereiste een brug van honderden meters lengte.

Foto: De doorlaatbrug over de Beerse Maas.

Maar het aanleggen van de treinlijn lukte uiteindelijk en op 4 juni 1881 stopte de officiële feesttrein op het station van Oss.
Op het grondgebied van de huidige gemeente kwamen in de jaren daarop niet minder dan vier haltes en stations. Het station in Ravenstein was er van begin af aan. Het lag ver buiten de stad omdat de trein vanuit het zuiden een lange 'aanloop' moest kunnen nemen om de helling van de brug op te kunnen rijden. Berghem had ook een eigen station. In 1895 kwam er ook nog een kleine halte bij de Heihoek in Oss. Zij werden, op Ravenstein na, later weer gesloten.

Foto: De oude spoorbrug bij Ravenstein.

Foto: De resten van het station in Berghem.

De Vuurloze
Behalve voor het personenvervoer was de spoorweg heel belangrijk voor het goederenvervoer. Al in oktober 1881 kregen de margarinefabrikanten Jurgens en Van de Bergh toestemming om een spoorlijn van het station naar hun fabrieken aan te leggen. Het spoor mocht gebruikmaken van de gemeentelijke wegen, de rails lagen gewoon in de Molenstraat. De wagons waren toen nog veel kleiner en werden met paarden getrokken. In 1914 kreeg Jurgens (de fabriek van Van den Bergh was al lang naar Rotterdam verhuisd) toestemming om een locomotief te gebruiken. Zij werd "vuurloze" genoemd omdat dit model geen vonken of gloeiende as kon verliezen. Toch zorgde de trein zo midden in het centrum voor veel overlast en gevaarlijke situaties, vooral bij de bochtige stukken. De machinist moest eventuele voetgangers met een bel waarschuwen dat de trein in aantocht was. In 1918 werd dan ook een nieuw spoor aangelegd dat vanuit het hoofdspoor niet meer via het centrum liep, maar via de huidige Lievekamp. Nu herinnert het straatje "Achter de Vuurloze" nog aan dit spoor.

Goede moordenaar
Behalve de trein was er ook nog de tram. Vanaf begin 1885 reed er een stoomtram tussen Oss en Veghel. Het eindstation was ongeveer ter hoogte van de Floraliastraat. De lijn liep over de Molenstraat, de Hescheweg en de Osseweg naar Heesch. De laatste halte voor de stadsgrens was bij café 't Kiske, ongeveer ter hoogte van de huidige Ruwaardsingel. De afstand Oss - Heesch was onderverdeeld in de secties Oss - Ruwert en Ruwert - Heesch. Een ritje in de 2e klas kostte per sectie 7½ cent, bagage tot 15 kilo kon gratis worden meegenomen.

Foto: 1915, Molenstraat met rails van de spoorlijn die dwars door het centrum naar de margarinefabriek van Jurgens leidde.

De tram kreeg al vroeg een bijnaam: "De goede moordenaar". Volgens de overlevering veroorzaakte de tram veel ongelukken, hij liep vaak uit de rails, sloeg om of reed een winkel of huis binnen. Meer dan eens vielen er zelfs doden. Omdat hij in de plaatsen die hij aandeed toch weer niet gemist kon worden, maakte men er een "goede" moordenaar van. Maar vanaf de Eerste Wereldoorlog ging het steeds slechter met de tram. Toen er in 1929 een buslijn in dienst werd genomen was het snel gedaan. De laatste personenrit vertrok op 7 oktober 1933. Tot 1939 werden er nog goederen mee vervoerd. In 1941 werden de rails afgebroken en afgevoerd - met de tram.

Tekst: Agnes Lewe.
Dit artikel is onder de rubriek "Uit het Stadsarchief" in december 2008 verschenen in de Regio Oss.