Een kleine twintig jaar geleden werd in de provincie Noord-Brabant een grote herindelingoperatie gestart. De provincie stelde een commissie samen waarvan drs. Gerard Schampers, oud-burgemeester van Uden, voorzitter werd. Deze commissie stelde in juni 1989 onder andere voor Berghem bij Oss te voegen. Het duurde even voordat de betekenis van dit advies doordrong, want pas in november 1989 werd de 'Stichting tot behoud zelfstandigheid van Berghem' opgericht. Het privé-archief van deze stichting is onlangs aan het Stadsarchief Oss in bewaring gegeven door één van de oprichters, Bert den Brok. Hier volgt het verhaal van een heldhaftige maar verloren strijd.

De stichting vreesde onder andere dat Berghem als 'wijk' van Oss veel minder aandacht en subsidies voor haar verenigingen zou krijgen. De onroerendgoedbelastingen zouden omhoog gaan, de goed gevulde gemeentekas zou leeggehaald worden. Berghem zou overspoeld worden met zware industrie en zou als gevolg van dit alles verpauperen. "Dit mag niet gebeuren!" zo staat te lezen in de eerste oproep van de stichting.

'Operatie Schampschot'
De eerste actie van de stichting was 'Operatie Schampschot', vernoemd naar de bedenker van het herindelingplan. Op 13 december 1989 wilde de stichting met 1000 mensen op de fiets naar het provinciehuis in 's-Hertogenbosch trekken om het college van burgemeester en wethouders te ondersteunen die daar een petitie aanboden. De stoet zou worden aangevoerd door Geert-Jan Teunissen, een geboren Bèrgse, die dat jaar de bolletjestrui in de Tour de France had veroverd. Helaas, hij had griep en moest met de auto gaan. Omdat het weer niet mee zat, fietsten uiteindelijk maar een tiental mensen de hele afstand en gingen vele honderden per bus, auto of tractor. Maar de gedeputeerde was onder de indruk van zoveel inzet.

De strijd was echter nog lang niet gestreden. Niet alleen Berghem, maar ook andere kleine gemeenten in Noordoost Brabant kwamen in het verweer. Op 30 mei 1990 organiseerden zij de actie 'Brabant van Streek'. Die moest "grootser en grimmiger" worden dan de eerdere 'Operatie Schampschot'. Het weer was goed en daarom gingen veel Berghemnaren nu wel op de fiets. Bij de oprit van de A50 kwam het tot wat opstootjes, omdat de politie op gezag van de Osse burgemeester de stoet niet wilde toelaten op de grote weg. Maar na enig duw- en trekwerk lukte het de honderden fietsers, tractoren en auto's om samen op te trekken. In 's-Hertogenbosch werd een succesje geboekt: gedeputeerde Sonneveld maakte een afspraak om in Berghem te komen praten. Maar ompraten liet hij zich niet.

Door de gemeente werd in samenwerking met de universiteit Leiden een enquête gehouden over de dreigende onzelfstandigheid. De uitslag werd precies twee jaar na de eerste (fiets)tocht bekend gemaakt: 96,9% van de bewoners van Berghem wilde zelfstandig blijven. Dr. Jos Raadschelders, destijds universitair docent openbaar bestuur in Leiden, inmiddels professor aan de universiteit van Oklahoma (USA), schreef een nota voor behoud van zelfstandigheid. Zijn aanbevelingen werden door Elles Berger, een bekende radio- en televisiepresentatrice, op een cassettebandje gesproken. Alle leden van gedeputeerde staten en de fractievoorzitters in Provinciale Staten ontvingen een exemplaar.

En wederom trok Berghem naar Den Bosch. De derde en laatste tocht moest spectaculair worden, een laatste poging om het tij nog te keren. De Stichting huurde een helikopter om "ons bezwaarschrift namens de hele Berghemse bevolking in levensgrote vorm, boven het provinciehuis laten zakken, zodat we zeker weten dat het aankomt en niet in een bureaulaatje verdwijnt."

Maar het mocht allemaal niet baten. Het gemeentebestuur van Berghem en een kleine meerderheid van de gemeenteraad besloot een zogenaamd 2-sporen-beleid in te zetten. Zij wilden naast het verzet tegen de annexatie ook overleg voeren met Oss over bijvoorbeeld de positie van ambtenaren en de instelling van een dorpsraad, voor het geval dat. De stichting bleef echter strijden en trok naar Den Haag voor een gesprek met Tweede-Kamerleden. Maar ook dat was tevergeefs. Toen er ook nog ruzie ontstond over de hoogte van subsidie die de stichting van de gemeente zou ontvangen, staakte zij gefrustreerd haar activiteiten. De strijd was gestreden en verloren. Op 2 juni 1993 besloot de Tweede Kamer dat Berghem en Megen en een klein stuk van Heesch bij Oss zou worden gevoegd.

Actiecomité 'Nieuw-Oss'
Opmerkelijk genoeg kwamen de actievoerders uit Berghem, Megen, Haren, Macharen en "een stukske Heesch" nog één keer bij elkaar. Het actiecomité 'Nieuw-Oss', bestaande uit bewoners en oud-actievoerders uit alle oude gemeenten, nodigde iedereen uit voor een kosteloos, want gesponsord, en ludiek verbroederingsfeest op 30 december 1993 in De Fleur. De sponsoren werden door de leden van het comité zelf geworven in hun gemeentes en zij gaven gul. Er waren toespraken van (bijna) oud-wethouder Ulijn, oud-burgemeester Straatsma, pastoor Smits en de burgemeester van Oss, Eppo Veldhuizen. Er waren optredens van Sugar Lee Hooper, de TUNOX Band, Flair en natuurlijk De 4 B's en den Brok ôk met nog één keer het Bèrgs lied. Op een klaagmuur in de feesthal namen zij afscheid met het volgende vers:

"Hier op het bijna laatste uur / mogen wij nog klagen op de muur /
Klagen zijn wij niet gewend / dat weet ieder die ons kent /
Maar als het toch zo moet / zie het dan als laatste groet /
Zelfstandig Berghem is geweest / maar beste mensen op 't moment dat u dit leest /
Zal iedereen steeds blijven schrijven / Berghem zal altijd Berghem blijven."

Tekst: Agnes Lewe.
Dit artikel is onder de rubriek "Uit het Stadsarchief" in mei 2009 verschenen in de Regio Oss.