Foto: De Grote Kerk gezien vanuit de Kerkstraat op een ingekleurde ansichtkaart uit 1925.

De Grote Kerk is één van de vier Rijksmonumenten die de stad Oss rijk is. Het is een heel herkenbaar monument, de 54 meter hoge toren van de kerk is al van verre te zien. Vorig jaar vierde de Grote Kerk het 150-jarig bestaan.

Het nieuwe godshuis; van Sint-Willibrordus naar Maria
Op deze plek in de stad stond al eeuwenlang een kerk. In het midden van de negentiende eeuw werd de toenmalige katholieke kerk te klein voor de snel groeiende bevolking. In 1855 werd dan ook besloten de bestaande kerk te vergroten. Het kerkbestuur gaf de Tilburgse (en uiteraard katholieke) architect Hendrik van Tulder de opdracht voor een nieuw ontwerp. Dit werd een ontwerp in neogeothische stijl; dé stijl in die tijd voor de katholieke kerken. De werkzaamheden startten in 1856. Als eerste werd de oude kerk gesloopt. De toren zou blijven staan en zou deel uitmaken van het nieuwe godshuis. Maar toen de kerk tegen de vlakte ging, bleek de staat van de toren zo slecht te zijn dat sloop de enige oplossing was. Waarschijnlijk was hij niet of te weinig gestut. De afbraak van de toren verliep voorspoedig. De spits, de klokken en enige balken werden verwijderd, waarna de hele steenklomp instortte. De stenen werden gedeeltelijk voor de fundering van de nieuwe kerk gebruikt. Maar er was natuurlijk veel meer bouwmateriaal nodig. De 1.800.000 stenen voor de kerk en de 1.200.000 stenen voor de toren zijn aangekocht bij twee steenfabrieken aan de Waal. Ze werden via de Maas in Lithoijen afgeleverd en van daaruit kosteloos door parochianen met paard en wagen naar Oss gebracht. Voor het metsel- en pleisterwerk werd 388m3 kalk aangebracht. Als metselzand gebruikte men Maaszand. Ook dit werd door de parochianen kosteloos aangevoerd, net zoals het zand voor het pleisterwerk dat uit Nistelrode kwam.
In mei 1859 werd de kerk feestelijk ingewijd onder de welluidende klanken van de Osse harmonie KVA (Kunstliefde Vermag Alles). De kerk kreeg Maria Onbevlekt Ontvangen als nieuwe patrones. Deze verandering, van de patroonheilige Sint-Willibrordus naar Maria, hing samen met de Mariaverschijning in Lourdes. De Mariaverering nam in die tijd een hoge vlucht.

Foto: Luchtfoto uit ca. 1955.

Schenkingen door gegoede burgers
Al vanaf het begin waren de bezoekers van de Grote Kerk zeer gemêleerd. Oss werd vanaf de jaren tachtig van de negentiende eeuw een flink groeiende industriestad, waar grote verschillen ontstonden. Er kwam een bovenlaag van rijke industriëlen, zoals de katholieke margarinefamilie Jurgens. Deze gegoede burgers schonken veel aan de kerk. Als dank werden de duurste kerkbanken, de voorste twee rijen, aan hen verpacht. Dat gaf aanzien.
Het hoogaltaar uit 1876 is geschonken door Anton Jurgens. Het is ontworpen door L. Hezenmans uit 's-Hertogenbosch en uitgevoerd door de familie Oor uit Roermond. Jurgens had in dat jaar een 'goed margarinejaar' en omdat men nog geen winstdeling of dertiende maand kende, werd er iets aan de kerk geschonken. Anton Jurgens wilde zo voor zijn dood een blijvend monument schenken. Niet alleen Jurgens, maar ook de leden van de Osse familie Van Erp, waren weldoeners van de kerk. Deze familie schonk twee tegenover elkaar staande glas-in-loodramen.

Foto: Interieur van de Grote Kerk op een ansichtkaart uit ca. 1909.

Maar ook 'gewone' mensen gaven soms gul aan de kerk, om te laten zien dat ze een goed christen waren. Het grote kruis boven het huidige altaar, ook wel de mediator genoemd, is geschonken door de parochianen. Het kostte indertijd zeshonderd gulden. Het altaar in de Mariakapel, rechtsachter in de kerk, werd ook door de parochianen geschonken. Evenals het beeld van Maria en het kleed dat ze aan heeft. Het hek voor de Mariakapel is net zoals het hekwerk voor de doopkapel afkomstig van de begraafplaats aan de Eikenboomgaard.

Tekst: Martine Eerelman.
Dit artikel is onder de rubriek "Uit het Stadsarchief" in juli 2009 verschenen in de Regio Oss.